İnsanda metabolizma faaliyetleri sırasında üre, ürik asit ve kreatin gibi ( kaslarda enerji üretiminde görevli ) zararlı maddeler oluşmaktadır. Homeostazinin korunması için bu maddelerin vücuttan uzaklaştırılması gerekir.
Bu maddelerin uzaklaştırılması ve aşağıda sıralanan olaylar insanda boşaltım sistemi sayesinde gerçekleştirilir.
Kan hacmi ve basıncının ( idrarla su atılması sayesinde ) düzenlenmesi
Sodyum, potasyum, klor gibi elektrolitlerin plazmadaki konsantrasyonunun ayarlanması
Hidrojen ve bikarbonat iyonlarının idrarla kaybını düzenleyerek kan Ph değerinin ayarlanması
Toksinlerin zehirsizleştirilmesinde karaciğere yardımcı olma
Eritropoitein hormonu üreterek alyuvar yapımını uyarma
Alyuvarların parçalanma ürünü olan biluribin maddesinin bir kısmını ( safra kanalıyla dışkılama suretiyle atılan kısımdan kalan bölüm) idrarla atma.
Diğer kaynaklardan ( gliserol ve aminoasitlerden ) glikoz dönüşümünü karaciğerle birlikte sağlama
İnsanda üriner sistem,
ü böbrekler,
ü üreter ( idrar kanalı ),
ü idrar kesesi ( mesane ) ve
ü üretra ( dış idrar kanalı )
dan oluşur.
Böbrekler idrar oluşumunda, üreterler (25 -30 cm ) ise idrarın idrar kesesine taşınmasında rol oynar. İdrar kesesi ( 300 – 500 ml )idrarı belli bir süre depolar ve kese dolduğunda idrar üretra ile dışarı atılır.
İnsan böbreği 10-15 cm uzunluğunda, fasulye tanesi şeklinde, 120-200 g ağırlığında bir organdır. Karın boşluğunun arka tarafında, bel hizasında, omurganın iki yanında yer alır. Sağ böbreğin daha aşağı seviyede bulunması üzerinde karaciğerin yerleşmiş olması sebebiyledir. Böbreklerin dış kısmı bağ dokudan yapılmış bir zar ile çevrilidir.
Böbrek bir bıçak yardımı ile boyuna olarak ortadan ikiye kesilirse, çıplak gözle görülebilen üç bölüm ayırt edilir. Bunlar dıştan içe doğru kabuk ( korteks ), öz ( medulla) ve havuzcuk ( pelvis ) tur
Kabuk, böbreğin en dış kısmı olup, koyu kırmızı renktedir. İdrar kabukta bulunan yapılar tarafından oluşturulur.
Öz bölgesi kabukla havuzcuk arasında kalan kısımdır. Burada idrarın havuzcuğa taşınmasında rol oynayan toplama kanalları bulunur. Bu kanallar bir araya gelerek piramit görünümlü demetler oluşturur. Bu yapılara Malpighi piramitleridenir.
Havuzcuk ise, böbreğin çukur tarafında kalan boşluk olup kabuktan gelen idrarın biriktiği kısımdır.
İnsanda böbreğin işlevsel birimleri nefronlardır.
Her bir böbrekte toplam uzunluğu yaklaşık 80 km olan, 1 – 1,2 milyon arasında nefron vardır. Bu sayı yeni nefron oluşumu gerçekleştirilemediği için ileriki yaşlarda azalmaktadır.
Bir nefronu oluşturan kısımlar malpighi cisimciği, proksimal tüp, henle kulpu ( sadece kuş ve memelilerde) ve distal tüptür.
Malpighi cisimciği glomerulus kılcalları denilen kılcal kan damarı yumağı ve bu yumağı saran bowman kapsülünden oluşmuştur. Malpighi cisimciği, proksimal ve distal tüpler kabuk bölgesine yerleşmiş iken henle kulpu böbreğin öz bölgesine doğru uzanır.
Malpighi cisimciği, Bowman kapsülü ve glomerulusun oluşturduğu yapıdır. Bowman kapsülü, glomerulusun etrafını tamamen saran, nefronun kanalcığının yarı küre şeklindeki başlangıç kısmıdır. Bowman kapsülü, tek katlı yassı epitelden oluşmuş bir yapıdır. Bu yapı glomerulusta kanın süzülmesi ile oluşan süzüntünün nefron kanalına aktarılmasını sağlar.
Glomerulus, Bowman kapsülünün içini dolduran kılcal damarlardan oluşmuş bir atardamar yumağıdır. Bowman kapsülüne giren getirici atardamar, glomerulus yumağını oluşturan kılcallara ayrılır. Bu kılcallar birleşerek götürücü atardamar olarak Bowman kapsülünden çıkar. Çıkan bu atardamar, böbrek kılcallarına ayrılarak nefron kanalcıklarının etrafını sarar ve daha sonra birleşerek böbrek toplardamarına bağlanır.
Glomerulus kılcalları iki atardamar arasında bulunduğundan, kan basıncı vücut kılcallarından yaklaşık iki kat daha fazladır ( 70 mmHg) Yüksek kan basıncından dolayı kan plazmasının bir kısmı glomerulustan Bowman kapsülüne süzülür.
Glomerulus kılcalları vücut kılcallarından farklı olarak iki katlı yassı epitelden oluşmuştur. Bu yapı onlara hem yüksek kan basıncına dayanma özelliği kazandırır hem de protein ve kan hücrelerinin kılcallardan dışarıya çıkmasını engeller. Ayrıca nefrondaki diğer kılcal damarlarda geri emilim olduğu hâlde glomerulus kılcallarında geri emilim yoktur.
Bowman kapsülünün devamı olan nefron kanalcığı, proksimal tüp, Henle kulpu ve distal tüpden oluşur. Proksimal tüp kabuk bölgesinde bulunur. Bu yapı öz bölgesinde Henle kulpunu meydana getirir.
Henle kulpu tekrar kabuk bölgesine çıkarak ikinci kıvrımlı kısım olan distal tüpü oluşturur. Distal tüp daha geniş olan idrar toplama kanalına bağlanır. İdrar toplama kanalları öz bölgesinde piramit şeklindeki yapıları meydana getirir. İdrar toplama kanallarının açık uçları piramidin tepesinden havuzcuğa açılır.
PDF DOSYASI İÇİN
