Endokrin Bezler ve Hormonlar
İnsanda bulunan başlıca endokrin bezler;
Hipofiz
Tiroit
Paratiroit
Böbreküstü bezleri
Pankreas ve
Eşeysel bezlerdir.
Hipofiz
Hipofiz, nohut büyüklüğünde( yaklaşık 1 gram ağırlığında ), beyin tabanında, ince bir sapla hipotalamusa bağlı bir bezdir.
Bu bez, salgılarıyla bazı endokrin bezlerin çalışmalarını düzenler. Hipofizin hormon salgılamasını da hipotalamus yönetir ve denetler.
Hipotalamus tarafından üretilen salgılatıcı faktör RF ( Releasing Factor ) salgısı kan yoluyla hipofizin ön lobuna taşınır, RF salgısının çeşidine göre hipofizden hormon salgılanır.
Hipofizin her bir hormonu için hipotalamustan salgıyı artırıcı ve azaltıcı 2 kimyasal üretilir.
Hipofiz bezi ön lob ve arka lob olmak üzere 2 lobdan meydana gelmiştir. Bu loblardan salgılanan hormonlar ve etkileri şöyle sıralanabilir.
Hipofizin Ön Lobundan Salgılanan Hormonlar
Hipofizin gerçek endokrin bölümü ön lobudur. Bu bölgeden salgılanan tüm hormonlar polipeptid yapısındadır ve çoğunun hedef organı bir endokrin bezdir. Ön lobdan salgılanan toplam hormon sayısı 7’dir.
Tiroit uyarıcı hormon (TSH)
Tiroit bezinin gelişimini ve çalışmasını düzenler. TSH miktarı fazla ise tiroid hormonlarının salgılanması da artar. TSH, hem tiroid bezindeki hücre sayısını artırır, hem de hücrelerin hormon üretim hızını denetler.
Adrenokortikotropik hormon (ACTH)
Böbrek üstü bezinin kabuk kısmını uyarır ve buradan hormonların salgılanmasını sağlar.
Büyüme hormonu (STH)
Bütün vücut hücrelerini uyarır ve büyümeyi sağlar. Bu hormonun etkisiyle kaslar, kemikler büyür ve gelişir. Hücre bölünmesini ve protein sentezini hızlandırır. Yağ depolarının kullanılmasını sağlarken karbonhidrat depolarını korur.
Büyüme evresinde fazla salgılanması devliğe, az salgılanması cüceliğe ( dwarfizm ) neden olur. Az salgılanması durumunda ortaya çıkan cücelikte epifiz plakların erken kemikleşmesi etkilidir.
Bazı durumlarda ise cüceliğin sebebi yeterli hormon olmasına rağmen hücrelerde bu hormona ait reseptörlerin bulunmamasıdır. Afrika’daki Pigme kabilesindeki durum buna örnek teşkil eder.
Gelişme çağının sonuna doğru tümör oluşumu sebebiyle büyüme hormonu miktarı azalmaz ise devlik durumu ortaya çıkar. Bu kişilerde gelişen şeker hastalığı sebebiyle genç yaşlarda ölüm gerçekleşir.
Büyüme evresinden sonra STH hormonu fazla salgılanırsa el, ayak, burun, alt çene ve kafatası kemiklerinde orantısız büyümeye neden olur. Bu rahatsızlığa akromegali denir.
Folikül uyarıcı hormon (FSH)
Yumurtalık ve testisleri uyararak çalışmasını düzenler. Dişi bireylerde yumurta oluşumunu ( foliküllerin gelişmesi ) ve östrojen üretilmesini sağlar. Erkeklerde ise testosteron hormonu salgılanmasını ve sperm üretilmesini sağlar.
Lüteinleştirici hormon (LH)
Dişide yumurtanın serbest bırakılmasını ( ovulasyon ) sağlar. Yumurtanın serbest kalmasından sonra yumurtanın içinde geliştiği keseciğin sarı cisim (korpus luteum) adı verilen yapıya dönüşmesinde görevlidir. LH sarı cisimden ösrtojen ve progesteron hormonu salgılanmasını da sağlar. Erkekte testislerden testesteron hormonu salgılanmasını uyarır. LH ve FSH birlikte gonadotropinler olarak da adlandırılır.
Prolaktin
Sadece dişilerde bulunur. Östrojenle birlikte gebelikte meme bezlerinin gelişmesini sağlar. Doğumdan sonra süt salgılanmasını uyarır. Analık davranışlarının oluşmasında da rol oynar.
Melanosit uyarıcı hormon (MSH)
Hipofizden çok az salgılanan bu hormon derideki melanosit hücrelerinde melanin pigmenti oluşmasını uyarır. Bu sayede deri rengi koyulaşır ve Güneş’in zararlı etkilerine karşı koruyuculuk sağlanmış olur. Bu hormonun insandaki aktivitesi kesinlik kazanmamıştır.
Hipofizin Arka Lobundan Salgılanan Hormonlar
Hipofizin arka lobu hipotalamusla doğrudan bağlantılıdır. Hipofizin bu bölgesinde esasen bir hormon üretimi yoktur. Hipotalamusta sentezlenen oksitosin ve antidiüretik hormon (ADH) aksonlar aracılığı ile hipofizin arka lobuna taşınarak depo edilir. Gerektiğinde kana verilir.
Oksitosin
Dişilerde doğum sırasında salgılanır. Bu hormon döl yatağındaki düz kasları uyarır ve kasılmalarını arttırarak doğumu kolaylaştırır. Oksitosin, süt bezlerinin uyarılmasını böylece memelerden boşaltılmasını sağlar.
Antidiüretik hormon (ADH) ( vazopressin )
Peptid yapılı bir hormon olan vazopressin, böbreklerden suyun geri emilimini arttırarak vücudun su dengesini düzenler. Kanın osmolaritesi hipotalamusta osmoreseptör vazifesi yapan sinir hücrelerince kontrol edilir. Plazmanın osmotik basıncı arttığında bu hücreler su kaybederek büzüşür ve uyarılırlar.
Bu hormonun eksikliği böbreklerden su kaybına neden olur. Bu durumda sıvı kaybı artacağından susuzluk hissi uyanır. Şekersiz şeker hastalığı adı verilen durum gelişir. ( Alkol, çay, kahve, kola gibi içecekler bu hormonun salınımını inhibe eder. )
PDF DOSYASI İÇİN
