Çoğu metabolik atığın vücuttan atılabilmesi için suda çözünmesi gerektiğinden ( önemli istisnası hava soluyan canlılarda CO2 atılması ) atığın cinsi ve miktarının su dengesi üzerinde büyük etkisi vardır.
Osmotik denge açısından en önemli atıklar, proteinler ve nükleik asitlerin parçalanma ürünleri olan azotlu bileşiklerdir. Bu büyük moleküller enerji sağlama ya da karbonhidratlara dönüştürülme amacıyla parçalandıklarında, enzimler azotu küçük ve çok zehirli bir madde olan amonyağa ( - NH3 ) çevirirler.
Bazı hayvanlar, amonyağı doğrudan uzaklaştırırken, bazıları bu molekülü daha az zehirli olan fakat yapımı için enerji gereken üre ve ürik aside dönüştürerek atarlar.
Bu üç molekül içerisinde atılırken en fazla suyu beraberinde götüren ve en zehirli olanı amonyak iken, atılması için en az miktarda suya ihtiyaç göstereni ürik asittir. Ancak ürik asit üretimi için gereken ATP miktarı üre üretimi için gerekli olandan daha fazladır.
Üretilen azotlu atık miktarı, hayvanın besin çeşidine ve miktarına bağlı olarak değişir.
Amonyak
Amonyak suda çok çözünür olduğundan ve ancak düşük yoğunluktayken zarar vermediğinden atıklarını bu şekilde atan hayvanların bol suya gereksinimleri vardır. Bu nedenle sucul türlerde amonyak atımına daha çok rastlanır.
Amonyak molekülleri zardan kolay geçer ve dış ortamdaki suya kolaylıkla sızar. Bu nedenle birçok omurgasızda amonyak atımı tüm vücut yüzeyinden olur.
Balıklarda amonyağın çoğu amonyum iyonları şeklinde solungaçlardan atılır.
Üre
Memeliler, çoğu ergin iki yaşamlılar, deniz balıkları ve kaplumbağaları amonyağı karaciğerde CO2 ile birleştirip oluşturdukları üreyi kan dolaşımı sayesinde böbreklere götürerek idrar yoluyla dışarı atarlar.
Karaciğer hücresinde üre sentezi
Ürenin zehir etkisi amonyaktan 100 bin kez daha düşüktür ve atılması için gereken su miktarı da daha azdır. Ürenin dezavantajı ise sentezi sırasında kullanılan enerjidir.
İki yaşamlılar bu enerji kullanımı ile su kaybı arasındaki dengeyi larva döneminde amonyak, karada yaşadıkları ergin dönemde ise üre atarak sağlamışlardır. Benzer şekilde kara kaplumbağaları ürik asit atarken, su kaplumbağaları amonyak ve üre atarlar.
Ürik asit
Hemen hemen suda hiç çözünmeyen ürik asit, çok az su ile birlikte yarı katı halde dışarı atılır. Bu nedenle böcek, sürüngen, kuş gibi kurak ortam hayvanları ürik asit atarlar.
PDF DOSYASI İÇİN
