Yüksek yapılı bitkilerde görülen, mitoz bölünme ve yenilenme esasına dayanan üreme şeklidir.
Ana bitkiden ayrılan bir doku parçasından yeni bir birey oluşması şeklinde tanımlanabilir.
Vejetatif üreme, tohumla üretilmesi mümkün olmayan muz, çekirdeksiz üzüm, kavak, söğüt gibi bitkiler bu yolla üretilebilir.
Vejetatif üreme, tarımsal değeri olan bitkilerin kısa sürede ve mevcut genetik kombinasyonunu bozmadan üretilmesi açısından son derece değerli ve önemlidir.
Bu üreme şeklinde bitkinin kök, gövde veya yaprağı yeni bir ferdi oluşturabilir.
Bahsi geçen organlar, bitkinin vejetatif organlarıdır.
Vejetatif üremenin çeşitleri aşağıdaki gibi sıralanabilir.
Sürünücü gövde ile üreme
Bu tip vejetatif üremede, bitki gövdesinin toprağa temas ettiği farklı noktalardan yeni fertler gelişmektedir.
Çilek bitkisi sürünücü gövdesi ile vejetatif üreyen bitkilere güzel bir örnek teşkil eder.
Yumru gövde ile üreme
Patates, yer elması gibi bitkilerin depo organları olan yumru gövdelerinde, nodyum ya da göz olarak nitelendirilen kısımlarından çok sayıda yeni bitki oluşabilir.
Bundan başka, soğan, lale, sümbül, sarımsak gibi bitkilerin yassı gövdelerindeki gözler gelişerek yeni canlı oluşumuna kaynaklık eder.
Rizom ile üreme
Toprak altı gövdesi olarak nitelendirebileceğimiz rizomların gelişmesiyle genetik yapısı ata birey ile aynı olan yeni bireyler gelişir.
Bu tip üreme şekline ayrık otu ve zencefil bitkileri örnek verilebilir.
Ayrık otunda rizom
Çelikle üreme
Birçok bitkinin vejetatif yoldan üretilmesinde çelikleme ya da daldırma yöntemleri kullanılmaktadır.
Çelikleme yönteminde ana bitkiden ayrılan bir parçadan yeni bitki oluşumu gerçekleşirken, daldırma yönteminde yeni bitki oluşumuna kaynaklık edecek bitki kısmı ana bitkiden ayrılmadan toprağa daldırılarak yeni bir fert elde edilir.
Kavak, söğüt, asma, erik ayva gibi bitkilerin dallarından kesilen ve çelik adı verilen çubuklar toprağa konulduklarında önce su ve mineral ihtiyaçlarını karşılamak üzere köklenir, ardından ise yeni bir fert oluştururlar.
Daldırma yönteminde ise, ana bitkinin genç bir dalı uç kısımları hava ve ışık alacak şekilde bükülerek toprağa gömülür.
Gömülen kısım köklendiğinde yeni bir birey elde edilmiş olur.
Portakal, mandalina, fındık, asma, böğürtlen ve ahududu gibi bitkilerin üretiminde bu teknikten faydalanılabilir.
Çelikle üretimin bir başka yolu ise aşılamadır.
Aşılamanın temel farkı ise bitkiden kesilen kısmın toprağa gömülmeyip başka bir bitki ferdi üzerine eklenmesidir.
Aşılamada, üzerine bitki kısmının ekleneceği bireye anaç, anaç üzerine eklenen bitki kısmına ise aşı denir.
Aşılamadaki temel maksat, farklı bireylerin ( aynı türün farklı iki bireyi ya da yakın akraba türlere ait iki farklı birey ) üstün özelliklerinin tek bir bitki üzerinde toplanmasını sağlamaktır.
Örneğin meyve verimi yüksek aşı, topraktaki hastalık etkenlerine dirençli anaca eklenerek tarımsal avantaj sağlanmaya çalışılır.
Doku kültürü ile üretme
İstenilen ve çekici özellikleri olan Afrika menekşesi, orkide gibi kültür bitkilerinin kök, gövde, yaprak parçaları bitki üretme laboratuvarlarında eşeysiz yolla üretilmektedir.
Bitkilerin vejetatif üreyebilme özelliğinden yararlanılarak doku kültürleriyle bitkiler çoğaltılabilmektedir.
Bitki doku kültürü yöntemi kaybolmakta olan türlerin korunması, üretilmesi zor olan türlerin çoğaltılması ve ticari önemi olan bitkilerin çok sayıda elde edilmesi gibi amaçlarla kullanılmaktadır.
Doku kültürü; steril şartlar ve yapay bir besin ortamında bitkinin hücre, doku veya organ gibi kısımlarından yeni doku, bitki ya da bitkisel ürünlerin üretilmesidir.
Doku kültürü tekniği ile istenilen özelliklere sahip bitkilerin yüzlerce, hatta binlerce kopyası oluşturulabilir.
Bir çeşit klonlama olan bu teknikten mısır, buğday, pirinç, soya fasulyesi gibi bitkilerin ıslah çalışmalarında faydalanılmaktadır.
Ayrıca melez orkide, manolya, gül, zambak gibi değerli süs bitkilerinin hızlı çoğaltılmasında da doku kültürleri kullanılır.
PDF DOSYASI İÇİN
