Canlıların ortak özelliklerinden bir tanesi de kendine benzer yeni bireyler oluşturabilme yetenekleridir.
Üreme neticesinde oluşan fertler eşeysiz üreme olayında olduğu gibi genetik yapı olarak ata canlının bir kopyası olabilecekleri gibi eşeyli üreme ile tür içi kalıtsal çeşitlilik sağlanabilir.
Aynı türe dâhil olan bireylerin kalıtsal yapılarındaki farklılık varyasyon olarak adlandırılmaktadır.
Tür içi kalıtsal çeşitlilik, ilgili türün çevreye uyum yeteneğini artırmaktadır.
Türe ait bireylerin genetik yapılarının farklı olması neticesinde değişen ortam şartlarında yaşamını sürdürebilecek fertler daima bulunmakta ve türün yok olma tehlikesi azalmaktadır.
Tür içerisindeki kalıtsal çeşitliliğin oluşması temel olarak iki olay sayesinde gerçekleşmektedir.
Bu olaylar mayoz bölünme ve eşeyli üreme dir.
Mayoz Bölünme
Mayoz bölünme, kromozom sayısını yarıya düşüren özel bir bölünme şeklidir.
Eşeyli üreyen canlılarda mayoz bölünme sonucu yarıya düşen kromozom sayısı döllenme olayı ile tekrar türün normal diploid kromozom sayısına ulaştırılır.
Bu şekilde türün kromozom sayısının döller ( nesilden nesile ) boyunca sabit kalması sağlanmış olur.
Eşey ana hücrelerinin ( 2n kromozomlu ) mayoz bölünme geçirmesi sonucu oluşan haploid ( n kromozomlu ) hücrelere gamet denir.
Bu anlamda bakılacak olursa insan için diploid kromozom sayısı 46 olup her birey bu kromozomların 23 tanesini yumurta aracılığıyla anneden, 23 tanesini ise sperm aracılığıyla babadan almaktadır.
İnsan Karyotipi
Ancak insanda 46 kromozomu 23 çift haline ifade etmek çok daha doğrudur.
Çünkü 46 kromozomun hepsi çiftler halinde bulunmaktadır.
23 kromozoma bir takım dediğimiz zaman gametler tek takım ( n ) vücut hücreleri ise iki takım ( 2n ) kromozoma sahiptir.
23 çift kromozomun her bir çiftini oluşturan kromozomlar homolog kromozom adını alır.
Homologluk kavramı aynı özellikler üzerine etki eden genleri bulundurmayla ilgili bir kavramdır.
Basit bir örnekle insanda kan grubunu belirleyecek genleri üzerinde bulunduran iki kromozom birbirinin homoloğudur.
İnsanın her özelliği için her iki ata da söz sahibi olduğuna göre birey sahip olduğu homolog çiftlerinin oluşturan kromozomların birini bir atasından diğerini ise diğer atasından almıştır.
O halde yumurta ve sperm aracılığıyla yeni bireye gönderilen kromozomlar rastgele 23 tane olmayıp aslında her homolog çiftinden bir tane olacak şekilde aktarılmaktadır.
O halde homolog kromozom kavramını özetleyecek olursak, biri anneden diğeri babadan gelen ve aynı özelliğe etki eden genleri üzerinde bulunduran kromozom çiftlerine homolog kromozom denir.
Canlılarda belli bir özellik üzerine söz söyleyen gen alternatiflerine alel denir.
Örneğin insanda kan grubunu belirleyen A,B ve O genleri birbirlerinin aleli olarak ifade edilir. Bu örnekte alel çeşidi sayısı 3 tür.
Alel gen sayısı kaç olursa olsun bir birey bu alel çeşitlerinden en fazla iki tanesini bünyesinde bulundurabilir.
Çünkü alel genler homolog kromozomların karşılıklı lokuslarında bulunurlar. Genlerin kromozom üzerine yerleştikleri noktalara lokus denir.