Vitaminler

Hayvanların beslenmelerinde gereksinim duydukları, ancak temel aminoasitler ve temel yağ asitleri kadar fazla miktarda gerekmeyen organik moleküllerdir.

İsimlendirilmeleri Latince yaşam anlamına gelen vita kelimesine dayanmaktadır.

Dengeli ve yeterli beslenme için, protein, karbonhidrat ve yağlarla birlikte vitaminlerinde alınması gerekir. Vitaminler vücutta hastalıklara karşı direnç artırıcı ve düzenleyici olarak görev yaparlar.

Vitaminler hidrolize uğramazlar ve hücre zarından geçebilirler. Yani sindirilmeden kan dolaşımına geçirilirler.

Vitaminler solunum tepkimelerinde kullanılmaz ve enerji vermezler.

Yapıları oksijen ve metallerle temas, güneş ışığı ve ısı etkisiyle bozulabilir.

Günümüzde vitaminlerin kimyasal yapıları bilindiği için sentetik olarak üretilebilirler.

Bazı vitaminler vitaminin öncü maddesi yani provitamin şeklinde vücuda alınırlar ve vücudun değişik noktalarında esas vitamin haline çevrilirler.

Örneğin A vitamini bitkisel formda ( karoten) şeklinde alınıp karaciğerde hayvansal formu olan retinol e çevrilirken, D vitamini deride güneş ışığının etkisiyle esas formuna çevrilir.

Vitaminler, bileşik enzimlerde koenzim vazifesi yapmaları açısından da önemlidirler.

Günümüzde insanlar için gerekli 13 farklı vitamin belirlenmiştir.

Genel itibariyle vitaminler

• Suda çözünenler ve
• Yağda çözünenler

olmak üzere 2 kısımda incelenirler.

Yağda çözünen vitaminlerin sindirim kanalından emilebilmesi için besinlerimizde belirli bir miktar yağın bulunmasına ihtiyaç duyulur.

Suda çözünen vitaminlerin fazlası idrarla atılırken yağda çözünen vitaminlerin günlük kullanımdan fazlası karaciğerde depolanır. Bu sebeple fazlaca alınan vitaminler vücutta toksik etkiler yapabilir.

Depo edilmemeleri sebebiyle suda çözünen vitaminlerin eksiklik belirtileri daha erken dönemde ortaya çıkar.

Suda çözünen vitaminler B grubu ve C vitamini olup vücuttaki etkinlikleri şöyle sıralanabilir.

B₁ vitamini ( Tiamin )

Karbonhidrat metabolizmasında koenzim olarak iş görür. ( CO₂ çıkışında )

Kalbin çalışmasını, sinir sisteminin sağlığını ve zihinsel faaliyetleri etkiler.

Sebzeler, fıstık ve tahıllardan alınabilir.  

Eksikliğinde beriberi hastalığı ve anemi ( kansızlık ) görülür.

Beriberi hastalığında sinir sisteminin tutulması sonucu alt tarafta gevşek felç, kas erimesi, dermansızlık ve refleks yoksunluğu gibi durumlar ortaya çıkar.

Beyaz undan yapılmış ekmekler, tiamin içeriğini öğütme işlemi sırasında fazlaca kaybettiğinden bu hastalığa yol açabilir. Bu nedenle tam tahıllı ekmekleri tüketilmesi bu açıdan daha sağlıklıdır.

Tiamin, karbonhidrat yıkımında koenzim olarak görev yaptığı için eksikliğinde solunum reaksiyonları çok yavaş gerçekleşir.

Tek enerji kaynağı glikoz olan beyin bundan önemli ölçüde zarar görür.

 

B₂ vitamini ( Riboflavin )

Süt ürünleri, et, tahıllar ve sebzelerden alınır.

Hücresel solunum reaksiyonlarında görev yapan enzimlerin bazılarında koenzimdir.

Görmede etkilidir.

Demirin bağırsaklardan emilimini kolaylaştırır.

Eksikliğinde ağız kenarlarındaki çatlaklar gibi deri sorunları çıkar. 

 

B₃ vitamini ( Niasin veya PP )

Fıstık, et ve tahıllardan alınır.

Solunum reaksiyonlarında görev yapan bazı enzimlerde koenzimdir.

Eksikliğinde deri ve mide rahatsızlıkları, yüz ve ellerde kızarma, karaciğer işlevlerinde sorunlar görülür.

 

B₅ vitamini ( Pantotenik Asit )

Çoğu besinde bulunur.

Vücudu iltihaplardan koruma, yağ metabolizması ile cilt ve saç sağlığında önemlidir.

Solunumda koenzim A nın bileşenidir.

Eksikliğinde yorgunluk, uyuşukluk, el ve ayaklarda karıncalanmalar görülür. 

 

B₆ vitamini ( Pridoksin )

Et, sebze ve tahıllardan alınabilir.

Aminoasit üretiminde, sodyum ve potasyum dengesinin sağlanmasında, kan hücrelerinin üretilmesinde, bağışıklık ve sinir sisteminin çalışmasında etkilidir.

Eksikliğinde seğirme, ayak uyuşması, dengesiz yürüme gibi sorunlar çıkar.

 

B₇ vitamini ( Biotin )

Yağ, glikojen ve aminoasit sentezinde koenzim olarak iş görür.

Saç, tırnak, cilt sağlığında önemlidir.

Sinir ve sindirim sisteminin çalışmasında görevlidir.

Eksikliğinde deride pullanma ve şişme, kas düzensizlikleri görülür.

 

B₉ vitamini ( Folik Asit )

Yeşil sebzeler, portakal, fıstık, baklagil ve tahıllardan alınabilmesinin yanında, kalınbağırsaktaki simbiyotik bakteriler tarafından da üretilmektedir.

Nükleik asit ve aminoasit metabolizmasında koenzim olarak iş görür.

Kan hücrelerinin üretimi ve karaciğerin sağlıklı şekilde çalışması için gereklidir.

Gebelik öncesinde ve sırasında yeterli miktarda alınmaması bebeğin sinir sisteminin gelişmesinde anormalliklere sebep olur.

Eksikliğinde anemi görülür.

 

B₁₂ vitamini ( Kobalamin )

Alyuvarların olgunlaşması için gereklidir.

Önemli bir koenzimdir.

Sinir sisteminin sağlıklı çalışması için gereklidir.

Eksikliğinde sinir sistemi rahatsızlıkları ve anemi görülür. 

 

 

C vitamini ( Askorbik asit )

Meyve ve tahıl, özellikle narenciye, brokoli, lahana, domates ve yeşil biber önemli C vitamini kaynaklarıdır.

Demir emilimini kolaylaştırır.

Bağ doku liflerinin yapısında bulunan kollojen proteinin sentezinde görevlidir.

Bağışıklık sistemini güçlendirir.

Eksikliğinde deri, diş ve damarlarda bozulmalar, güçsüzlük, bağışıklıkta zayıflama, yaraların geç iyileşmesi gibi durumlar gözlenir.

 

Yağda çözünen vitaminler ve etkinlikleri ise şöyle sıralanabilir.

A vitamini ( Retinol )

Bitkisel besinlerden karoten, hayvansal besinlerden ise retinol şeklinde alınır.

Görme pigmentlerinin yapısında yer aldığından önemlidir.

Epitel dokunun sağlığı için gereklidir. Cildin güneş ışığının zararlı etkilerinden korunmasını sağlar.

Önemli bir antioksidandır. ( vücutta oluşan, eşlenmemiş elektronu bulunan kimyasal olarak aktif molekülleri etkisiz hale getirir )

Hücre zarı lipitlerinin korunmasını sağlar.

Eksikliğinde, görme sorunları ( gece körlüğü ), baş ağrısı, huzursuzluk, kusma, saç dökülmesi, bulanık görme, karaciğer ve kemik hastalıkları gözlemlenir.

D vitamini

Süt ürünleri ve yumurta sarısından vitamin öncüsü şeklinde alınır. Güneş ışığı yardımıyla esas aktif şekline dönüşür.

Kalsiyum ve fosforun emilimi ve kullanımına yardımcı olur.

Kemik büyümesini hızlandırır.

Eksikliğinde çocuklarda raşitizm, yetişkinlerde osteomalazi görülür.

E vitamini

Önemli bir antioksidandır.

Damar sertliğini önler.

Kasların dayanıklılığını artırır.

Üreme organlarının sağlığı üzerinde etkilidir. Eksikliği kısırlığa yol açabilir.

Fazla alınması kemikler üzerinde zararlı etkiye sebep olur.

 K vitamini

Yeşil bitkiler ve çaydan alınabileceği gibi kolon bakterileri tarafından da üretilir.

Bu açıdan bakıldığında uzun süreli antibiyotik kullanımı vitamin yetersizliğine sebep olabilir.

Kan pıhtılaşmasında önemlidir.

Eksikliğinde pıhtılaşmama ve karaciğer sorunları gözlenir.