Ekosistemin abiyotik ( cansız ) elemanlarını şu şekilde sıralamak mümkündür.
Işık
Sıcaklık
İklim
Su
Toprak ve Mineraller
Ortamın pH derecesi
Işık
Yeryüzündeki enerjinin kaynağı güneştir. Güneşin merkezinde oluşan nükleer tepkimeler çevreye yüksek enerjili elektromanyetik dalgaların yayılmasına sebep olur. Dünyamıza bu dalgaların sadece elli milyonda biri ulaşır.
Yeryüzüne ulaşan güneş ışınları mor ötesi ışınlar ( Ultraviyole / UV ), kızıl ötesi ışınlar ve görünen ışınlardır. Mor ötesi ışınların canlılar üzerindeki en önemli etkisi DNA'nın yapısını bozmasıdır. Buna bağlı olarak canlıda kalıtsal değişiklikler ve bağışıklık sisteminin bozulması gibi tehlikeli durumlar ortaya çıkar.
Güneş ışığı, yalnızca bitkiler ve fotosentez yapan diğer organizmalar tarafından doğrudan kullanılmasına rağmen, hemen hemen tüm ekosistemlerin çalışması için gereken enerji bu şekilde sağlanır.
Güneş ışığının şiddeti değişik bölgelerde farklıdır. Sıcaklık ile güneş ışığı arasında doğrudan bir ilişki vardır. Ancak sıcaklık değerleri uygun olsa dahi güneş ışığının olmadığı bir ortamda fotosentez kesintiye uğrar. Örneğin tropikal yağmur ormanlarında iklim devamlı yazdır ve sıcaktır. Güneş ışığı olmasa tropikal yağmur ormanlarında bu kadar zengin bitki ve hayvan topluluğunu görmek mümkün olmazdı.
Hayvanlarda aktif süreçler için tercih edilen ışık şiddeti birbirinden farklıdır. Baykuş, yarasa, kirpi vb. gece aktif olan türlerin yanı sıra bülbül gibi bazı ötücü kuşlar ve ipek böceği gibi bazı böcekler alaca karanlıkta aktiftir. Diğer taraftan birçok kertenkele ve böcek türü sadece açık havada ve parlak güneş ışığında tam olarak aktif duruma geçer.
Işık, ormanlık alanlardaki bitki çeşitliliği üzerine de etki eder. Ormanın üst kısımlarında uzun gün bitkileri, alt kısmında ise daha çok ciğerotları, karayosunları gibi kısa gün bitkileri gelişir.
Az ışıkta gelişen gölge bitkilerinin yaprakları ince yapılı, yüzeyleri geniş, hücreler arası boşlukları fazla ve stomaları daha büyüktür.
Sıcaklık
Sıcaklık, enzimlerin çalışmasını dolayısıyla da kimyasal reaksiyonların hızını etkiler. Canlıların fizyolojik ve biyokimyasal süreçleri üzerinde etkilidir.
Güneşten gelen ışınların bir kısmı atmosfer tarafından soğurulur, bir kısmı da topraktan atmosfere geri yansır. Güneş ışınları eşit dağılmadığından sıcaklık her yerde eşit değildir. Bu durum, atmosferde hava akımlarının oluşmasına, iklimsel değişikliklere ve mevsimlerin oluşmasına sebep olur. Bu durum ise bitki örtüsünün ve canlı çeşitliliğinin artmasını sağlar. Organizmaların yeryüzündeki dağılışını etkiler.
Sıcaklık, canlıların gelişmesi, üremesi ve metabolik faaliyetleri üzerine de etkilidir. Hayvanlar genellikle 0 – 50 oC arasındaki sıcaklık değişimlerinde yaşayabilirler. Bitkiler arasında çeşitli sıcaklık değişimlerine dayanma bakımından büyük farklılıklar mevcuttur. Kutuplardaki bitkiler 0 oC’nin altında yaşayabilirken, ekvator bölgesinde yaşayan bazı bitki türleri 60 – 65 oC sıcaklıkta yaşayabilir.
Termofil grubunda değerlendirilen arkeler 65 – 80 santigrat dereceye varan sıcaklık değerlerinde yaşayabilirken, bakteri endosporları 100 santigrat derecenin üzerindeki değerlerde bile canlılıklarını koruyabilmektedir.
İklim
Uzun bir zaman aralığı içinde belli bir bölgede hâkim olan atmosfer koşullarına iklim denir. Ekosistemlerdeki canlı çeşitliliğinde güneşten gelen ışınlar, sıcaklık, basınç, nem, yağış ve hava hareketleri gibi iklimsel faktörlerin etkileri çok büyüktür. Ekosistemin cansız çevresi ise iklimsel faktörler ve yeryüzü şekillerinin etkileşimi sonucu oluşur.
Bir bölgenin iklimini belirleyen en önemli faktörler
ü ekvatora uzaklığı,
ü denize uzaklığı ve
ü deniz seviyesinden yüksekliğidir.
Ayrıca coğrafik konum, dağların özellikleri, su, rüzgâr ve bitki örtüsü de iklimi belirler.
Canlıların gelişimi ve yeryüzündeki dağılışları üzerinde hem lokal ( yerel ) hem de bölgesel ( daha geniş kapsamlı ) iklim koşulları önem taşır. Örneğin bol yağış alan ılıman bölgelerdeki orman ekosistemlerinde çeşitli bitki ve hayvan popülasyonları oluşurken, kurak ve yağış almayan çöl alanlarında bitki ve hayvan popülasyonları sınırlıdır.
PDF DOSYASI İÇİN
