Canlının doğuştan itibaren yaptığı, öğrenilmemiş davranışlara doğal ya da doğuştan gelen davranışlar denir. Doğuştan gelen davranışlar kalıtsal olarak kazanılır. Çevresel etkilerin bu davranışlar üzerindeki etkisi çok azdır.
Bir türün tüm bireylerinde çevresel etkenlere bağlı olmaksızın doğuştan gelen davranışlar kabaca aynıdır. Avlanmak ya da üremek için yapılan pek çok davranış doğuştan gelen davranışlara örnek olarak verilebilir.
Doğuştan gelen davranışlar, refleksler ve içgüdüler olarak iki grupta incelenir:
Refleksler
Hayvanlarda çeşitli uyarılara karşı oluşan ani ve değişmez tepkilere refleks denir. Refleksler sinir sistemine sahip tüm canlılarda görülür.
Örneğin elektrik şoku verilen bir solucanın otomatik olarak büzülmesi, yeni doğan bebeğin emmesi, kedinin fareyi görünce saldırması, yumurtadan yeni çıkan balıkların yüzebilmesi birer reflekstir.
İçgüdüler
Doğuştan gelen davranışlardan birisi de içgüdülerdir. İçgüdüler bireyin yaşamını sürdürmesinde önemli role sahiptir. Üreme, yuva yapma, yavru bakımı gibi davranışlar içgüdüsel olarak gerçekleşir. İçgüdüler kalıtsaldır ve öğrenmeyle oluşmaz ancak bilinçli olarak gerçekleştirilir.
Hayvanlar âleminde pek çok canlıda içgüdüsel davranışlar görülür. Her türün bireyleri, türe ait tipik içgüdüsel davranışlar gösterir. Örneğin arıların buldukları besinin yerini diğer arılara bildirmek için yaptıkları dans, kazların göçleri sırasındaki dizilimleri birer içgüdüsel davranıştır.
Örümcekler ağlarını içgüdüleri ile yapar. Örümceklerin yaptığı ağın şekli farklı türlerin teşhisinin yapılmasında kullanılır. Böceklerde yaşamın farklı evrelerinde gösterilen davranışlar da içgüdüseldir. Örneğin mayıs böceği larvaları içgüdüsel olarak ışıktan kaçar ancak erginleri ışığa doğru hareket eder. Tırtıllar pupa evresine girmeden hemen önce içgüdüsel olarak etraflarına koza örer.
Hayvanlarda yuva yapımı da içgüdüseldir. Örneğin kuşlarda yuva yapılacak malzemenin bulunması, taşınması ve yuvaya özel şeklinin verilmesi içgüdüsel olarak gerçekleştirilir.
Balıklar da tıpkı kuşlar gibi yuvalarını içgüdüleri ile yapar. Örneğin erkek güneş balığı gölün tabanına yuva yapar. Dişi balık ise yuvaya yumurtalarını bırakır. Erkek balık, yumurtaları döller. Yumurta bakımı sadece erkeğe aittir. Erkek balık, kuyruk yüzgeci ile yumurtaları oksijenlendirir ve yumurtaları açılıncaya kadar korur.
Kuşlardaki göç etme davranışları da içgüdüler ile kontrol edilir. Pek çok kuş türü kışı daha uygun yaşam şartlarında geçirmek için yılın belirli zamanlarında sıcak bölgelere göç eder. Bu kuşlar her yıl aynı rotayı izler. Örneğin Norveç'te yapılan bir araştırmada daha yavruyken ayağına halka takılan bir grup kutup deniz kırlangıcı uzun süre izlenmiştir.
Kırlangıçların, Kuzey Kanada, Grönland, Kuzey Avrupa, Sibirya ve Alaska'da üredikleri, daha sonra güneye göç ettikleri ve buradan Güney Kutbu'na gidip yazı burada geçirdikleri belirlenmiştir. Kırlangıçların sekiz ay süren ve yaklaşık 35 bin km'lik yolculuktan sonra tekrar üredikleri yere döndükleri gözlenmiştir.
Uzun yıllar süren araştırmanın sonunda 27 yıl önce Norveç'te ayağına halka takılan bir kutup deniz kırlangıcı 27 yıl sonra yine aynı bölgede görülmüştür. Araştırmalar pek çok göçmen kuşun güneşi ya da yıldızları kılavuz alarak yollarını bulduklarını göstermiştir. Bazı göçmen kuş ve balıkların ise dünyanın manyetik alanını algılayarak göç ettikleri düşünülmektedir.
İçgüdülerin Kontrolü
Beyinde hipotalamus bölgesi içgüdüsel davranışların kontrol merkezi olarak bilinir. Hipotalamus aynı zamanda, yeme, içme, üreme, uyku, yavru bakımı ve sıcaklık değişimlerinde de etkili olan bir yapıdır. Organizmada açlık, susuzluk ve çeşitli aktiviteleri kontrol eden hormonlar gibi pek çok fizyolojik uyarı da içgüdüleri tetikler. Ayrıca içgüdüsel davranışların başlamasında canlıda iç dengenin bozulması da önemli bir etkendir.
Örneğin keçiler üzerinde yapılan bir deneyde, su içme ve su arama içgüdüsünün hipotalamus tarafından kontrol edildiği ve bu davranışın başlamasına da kandaki ozmotik dengenin bozulmasının neden olduğu gösterilmiştir.
Kandaki su miktarı düşerse keçide su içme isteği ve su arama içgüdüsü başlar. Bu durumda hipotalamus, hipofiz bezini uyarır. Hipofiz bezi antidiüretik hormon salgılar. Bu hormonun etkisi ile böbreklerden daha fazla su geri emilir.
Hipotalamus ve hipofiz ayrıca salgıladıkları hormonlar ile üreme ve yavru bakımı davranışlarını da kontrol eder. Örneğin mevsimsel olarak artan güneş ışığı miktarı hipotalamusu etkiler. Uyarıyı alan hipotalamus, hipofiz bezini uyarır. Hipofiz bezi de üreme organlarında hormon salgılanmasını, böylece üreme ve yavru bakımı davranışlarının düzenlenmesini sağlar.
Örneğin prolaktin hormonu güvercinlerde yavru besleme davranışını başlatır. Güvercinler yavrularını kursaklarında ürettikleri güvercin sütü adı verilen beyaz renkli bir sıvı ile besler. Bu sıvı, yavruların yumurtadan çıkmasına yakın bir zamanda prolaktin hormonunun etkisi ile üretilir. Böylece yavruyu besleme davranışı gerçekleşir. Ayrıca kuşların göç etmeleri de hipotalamustan salgılanan hormonlarla kontrol edilir.
Yavruların daha uygun şartlarda büyüyebileceği bölgelere göç başlar. Hormonların davranışlar üzerindeki etkisi keçilerde de izlenmiştir. Bu canlılarda hormonların etkisiyle morfolojik, fizyolojik ve davranış özelliklerinde değişiklikler olduğu tespit edilmiştir. Keçilerde doğum ve analık davranışları yetiştiriciler tarafından bilinir ve takip edilir. Örneğin doğumu yaklaşan keçiler diğer keçilerden uzaklaşır ve sessiz yer arar.