Çevresel sinir sistemi ya da diğer adıyla periferik sinir sistemi, beyin ve omurilikten çıkan sinirler ile bunlarla bağlantılı olan ganglionlardan oluşmaktadır.
Çevresel sinir sistemi, daha önce de değinildiği gibi merkezi sinir sistemine bilgi gönderir ve ondan bilgi alır.
Vücudun iç ortamını düzenler.
Kafa sinirleri, beyinden çıkarak başın duyu organlarına, kas ve bezlerine gider. Ancak 10. beyin siniri olan Vagus, akciğer, kalp, pankreas ve bağırsaklara dal verir.
Omurilikten çıkan sinirler ise tüm vücuda dağılır.
İnsanda 12 çift kafa siniri, 31 çift de omurilik siniri vardır.
Omurilik sinirlerinin tamamı karma sinir iken ( motor ve duyu ), beyin sinirlerinin bir kısmı sadece duyu nöronlarını ( koku ve görme sinirleri ), bir kısmı sadece motor nöronları taşımakta, bir kısmı da karma yapıdadır.
Çevresel sinir sisteminin duyu bölümü, dış ve iç ortamı görüntüleyen, duyu reseptörlerinden merkezi sinir sistemine bilgi taşıyan getirici nöronlardan oluşur.
Motor bölüm ise, merkezi sinir sisteminden aldığı bilgiyi efektör hücrelere ileten motor sinirlerden ibarettir.
Çevresel sinir sisteminin motor bölümü, somatik ve otonom sistem olmak üzere iki başlık altında incelenebilir.
Somatik Sinir Sistemi
Bilinçli olarak yaptığımız hareketleri bu sinirler kontrol eder.
İstemli olarak çalışır.
Myelinli aksonları merkezi sinir sisteminden ayrıldıktan sonra sinaps yapmadan kasa ulaşır.
Nörotransmitterleri asetilkolindir.
İskelet kaslarını merkezî sinir sistemine bağlayan sinirler, somatik sinirlerdir.
Somatik sinirlerin hücre gövdeleri beyin ve omurilikte bulunur. Aksonları ise iskelet kaslarına gider.
Bu sinirler konuşmak, koşmak, yazmak gibi istemli vücut hareketlerini kontrol eder.
Otonom Sinir Sistemi
Otonom sinir sistemi istemsiz çalışır.
Beyinden ve omurilikten gelen motor sinirlerden oluşur.
Bu sinirlerin tamamı miyelinsiz sinirlerden oluşur.
Bu sebepten impuls, miyelinli motor sinirlere göre daha yavaş ilerler.
İç organların çalışmasını düzenler.
Boşaltım, kan dolaşımı, üreme, solunum, sindirim sistemi hareketleri ve bazı endokrin bezlerin çalışması gibi önemli vücut fonksiyonlarını kontrol eder.
Otonom sinir sistemi birbirine zıt çalışan sempatik ve parasempatik sinirlerden oluşur.
Her bir iç organa hem sempatik hem de parasempatik sinir bağlanır.
Her iki tip sinirin de etkisinin birbirine zıt (antogonistik) olmasının nedeni farklı nörotransmitter maddelerin salgılanmasındandır.
Aktiviteyi, sempatik sinirler arttırdığı zaman, parasempatik sinirler yavaşlatır. Örneğin kalp atışı bir sempatik sinir tarafından arttırılır, parasempatik sinir olan vagus siniri tarafından yavaşlatılır Otonom sinirlerin zıt etki yapacak şekilde çalışması, homeostatik dengenin sağlanması ve organların çalışmasının kontrol edilmesine yardımcı olur.
Otonom sinirler çalışıyorsa beyin zarar gördüğünde dahi insan, yaşamını sürdürebilir. Bu durumda bilinçli hiçbir davranış yapamayan birey, yaşamını bitkisel hayat dediğimiz şekilde sürdürür.
Otonom sistemin sempatik bölümünün aktivasyonu, uyanıklık ve enerji üretimiyle ilgilidir.
Parasempatik bölümün aktivasyonun da ise, sakinleşme ve kendine yönelik işlevler ağırlık kazanır.
PDF DOSYASI İÇİN
